حکم تغییر و مشخص کردن جنسیت

تغییر جنسیت دو صورت دارد:

الف) گاهی صرفا ظاهری و صوری است؛یعنی مثلا طبیعت بدن مؤنث است و در واقع اثری از آلت انوثیت نیست،بلکه فقط یک جراحی صوری انجام می‌گیرد و چیزی شبیه آلت مذکر ظاهر می‌گردد، این کار حرام است و باید به شدت از آن پرهیز نمود و اگر ازدواجی براساس آن صورت بگیرد، حرام و باطل است.

ب) و گاهی تغییر جنسیت واقعی است؛ یعنی با جراحی کردن عضو تناسلی واقعی که بر اثر مانعی پوشیده شده، ظاهر می‌گردد. این کار ذاتاً جایز است، مخصوصا در مواردی که آثار جنس مخالف در شخص باشد. اما چون این جراحی نیاز به لمس و نظر دارد، تنها در ضرورت جایز است.[1]

وجوب تغییر و مشخص کردن جنسیت

در موارد زیر تغییر جنسیت و مشخص کردن جنسی واقعی، واجب می‌شود:

الف) اگر افراد دو جنسی در انجام اعمال و وظایف شرعی خود مانند: محرمیت، ازدواج، ارث، نماز و غیره دچار مشکل شوند و تنها راه خروج از این مشکل، تغییر جنسیت و مشخص کردن جنسیت واقعی باشد؛

ب) اگر دو جنسی بودن موجب ابتلا به بیماری‌های شدید جسمی یا روانی و یا اختلال در زندگی خانوادگی شود و پزشک متخصص تنها راه علاج را در تغییر جنسیت و مشخص کردن جنسیت واقعی بداند؛

ج) اگر در شخص آثار و تمایلات جنس مخالف باشد و عدم تغییر جنسیت باعث ارتکاب حرام شرعی یا قبح عرفی گردد.

البته در همه موارد سه گانه باید حتی المقدور از ارتکاب اعمال حرام خودداری شود و در صورت لزوم به مقدار ضرورت اکتفا گردد.[2]

اقدام به تغییر جنسیت توسط پزشک

چون انجام عمل جراحی برای تغییر دادن جنسیت مستلزم نگاه و لمس است، در صورتی پزشک می‌تواند به این کار اقدام نماید که تغییر جنسیت برای شخص ضرروت داشته باشد یا بدون ارتکاب نگاه و لمس حرام مثل تجویز دارو بتواند به این کار اقدام نماید. در این صورت، براساس آن چه که در بحث نگاه و لمس نامحرم گذشت، اقدام پزشک شرعاً اشکال ندارد.[3]

تغییر جنسیت دو جنسی حقیقی

دو جنسی حقیقی که آن را خنثی مشکل می‌نامند، اگر امکان داشته باشد با عمل جراحی از دو جنسی بودن خارج شود، اقدام به عمل جراحی اشکال ندارد. و ضرورت معالجه دربارۀ او در برخی از صورت‌ها محقق  و ثابت است.[4]

اذن شوهر در تغییر جنسیت

اگر زن جزء کسانی باشد که تغییر جنسیت برای آنان واجب است، در این صورت، تغییر جنسیت زن نیاز به اذن شوهر ندارد.[5]

مواردی که موجب ضرورت اقدام به تغییر جنسیت نیست

مسائلی از قبیل وجود تمایلات و روحیات جنس مخالف و هم‌چنین تهدید به خودکشی و یا ترس از خودکشی در صورت عدم تغییر جنسیت، هیچ یک دلیل بر ضرورت تغییر جنسیت نمی‌باشد.[6]

احکام دو جنسی ها

دو جنسی کاذب که طبیعتش برخلاف ظاهر اوست، مکلف است براساس جنسیت ظاهری خویش عمل نماید، یعنی اگر ظاهرش زنانه است، خود را از نامحرم بپوشاند و می‌تواند شوهر نماید و اگر ظاهرش مردانه است به نامحرم نگاه نکند و می‌تواند با زن ازدواج نماید.[7]

احکام شرعی بعد از تغییر جنسیت

شخصی که تغییر جنسیت داد، همه احکام او تغییر می‌کند و باید احکام جنسیت پس از تغییر از قبیل محرمیت، ازدواج و... را مراعات نماید.[8]

تکلیف همسران بعد از تغییر جنسیت

تغییر جنسیت در دو همسر (زوجین) به چند صورت ممکن است:

الف) اگر تنها یکی از آنها تغییر جنسیت دهد، عقد زوجیت آن دو باطل می‌گردد؛

ب) اگر هر دو همسر تغییر جنسیت دهند، ولی یکی جلوتر و دیگری در زمان بعد، در این صورت نیز عقد نکاح باطل می‌شود؛

ج) اگر تغییر جنسیت در دو همسر همزمان صورت گیرد، زوجیت آن دو بلافاصله فسخ می‌گردد، ولی می‌توانند مجددا در شکل جدید بعد از تغییر جنسیت عقد ازدواج بخوانند و احتیاط مستحب آن است که صبر کنند تا زمان عدّه بگذرد.[9]

حکم مهریه بعد از تغییر جنسیت

اگر تغییر جنسیت از طرف زن و با اذن شوهر انجام شود، در صورت عدم آمیزش قبل از تغییر، مهریه زن باید به طور کامل پرداخت شود و احتیاط آن است که مصالحه کنند.

اگر زن بدون اجازه شوهر اقدام به تغییر جنسیت کرده باشد، در صورتی که باید با اذن شوهر اقدام به این کار می‌کرد، مرتکب گناه شده است، ولی از مهریه محروم نمی‌شود و طبق حکم شرعی، مهریه به او می‌رسد.[10]

تغییر جنسیت زن در زمان عدّه

اگر زن هنگامی که در عدّه است تغییر جنسیت دهد، باقی مانده عدّه‌اش ساقط می‌شود و دیگر لازم نیست بقیه عدّه را نگه دارد، حتی اگر در عدّه وفات باشد.[11]

حکم ولایت فرزندان، بعد از تغییر جنسیت

اگر مرد تغییر جنسیت داد و زن شد، دیگر بر کودکانش ولایت ندارد، همچنین اگر زن تغییر جنسیت داد مرد شد، بر کودکانش ولایت پیدا نمی‌کند، بلکه ولایت آنان با پدر، و در صورت نبودن او با جد پدری است و اگر او هم نباشد، ولایت اولاد به ولی امر می‌رسد.[12]

احکام ارث، بعد از تغییر جنسیت

فردی که تغییر جنسیت دهد، نسبتش با نزدیکان قطع نمی‌شود، بلکه عنوان نسبت عوض می‌شود، مثلا برادر، خواهر می‌شود و..... و ارث بردن آنان نیز تابع جنسیت بعد از تغییر است.

پدر و مادر و جدّ و جدّه اگر تغییر جنسیت دهند، در ارث بردن ایشان حالت قبل از تغییر جنسیت لحاظ می‌شود هر چند احتیاط این است که در مقدار ارث با یکدیگر مصالحه نمایند.[13]

محرمیت بعد از تغییر جنسیت

همان طور که گذشت، تغییر جنسیت موجب از بین رفتن نسبت شخص با نزدیکان نمی‌شود و فقط عنوان نسبت عوض می‌شود، لذا حکم محرمیت با محارم نیز باقی است و تغییر نمی‌کند.

کسی که تغییر جنسیت بدهد، نسبت به هم جنسان پیشین خود نامحرم می‌شود، چه پسر باشد و چه دختر، چه از بستگان سببی یا نسبی باشد و تنها نسبت به محارم پیشین خود محرم است مگر زن و شوهر که با تغییر جنسیت یکی از آنان ازدواج آنها باطل می‌شود.[14]