دیدگاه امام خمینی(رحمت الله علیه) درباره تغییر جنسیت
الف ـ تحریر الوسیله
مسألة 1- الظاهر عدم حرمة تغییر جنس الرجل بالمرأة بالعمل و بالعکس، و کذا لا یحرم العمل فی الخنثی لیصیر ملحقاً بأحد الجنسین، و هل یجب ذلک لو رأت المرأة فی نفسها تمائلات من سنخ تمائلات الرجل أو بعض آثار الرجولیة أو رأی المرأة فی نفسه تمائلات الجنس المخالف أو بعض آثاره؟ الظاهر عدم وجوبه إذا کان الشخص حقیقة من جنس و لکن أمکن تغییر جنسیته بما یخالفه.
مسألة 2- لو فرض العلم بأنه داخل قبل العمل فی جنس مخالف و العملیة لا تبدل جنسه بأخر بل تکشف عما هو مستور، فلا شبهة فی وجوب ترتیب آثار الجنس الواقعی و حرمة آثار الجنس الظاهر، فلو علم بأنه رجل یجب علیه ما یجب علی الرجال و یحرم علیه ما یحرم علیهم و بالعکس، و أما وجوب تغییر صورته و کشف ما هو باطن فلا یجب إلا إذا توقف العمل بالتکالیف الشرعیة أو بعضها علیه و عدم إمکان الاحتراز عن المحرمات الإلهیة إلا به فیجب.
مسألة 3- لو تزوج إمرأة فتغیّر جنسها فصارت رجلاً بطل التزویج من حین التغییر و علیه المهر تماماً لو دخل بها قبل التغییر، فهل علیه نصفه مع عدم الدخول أو تمامه؟ فیه اشکال، و الأشبه التمام، و کذا لو تزوجت إمرأة برجل فغیّر جنسه بطل التزویج من حین التغییر، و علیه المهر مع الدخول، و کذا مع عدمه علی الأقوی.
مسألة 4- لو تغیّر الزوجان جنسهما إلی المخالف فصار الرجل امرأة و بالعکس، فان کان التغییر غیر مقارن فالحکم کما مر، و إن قارن التغایر فهل یبطل النکاح أو بقیا علی نکاحهما و إن اختلفت الاحکام، فیجب علی الرجل الفعلی النفقة و علی المرأة الاطاعة؟ الأحوط تجدید النکاح و عدم زواج المرأة الفعلیة بغیر الرجل الذی کان زوجته إلا بالطلاق بإذنهما و إن لایبعد بقاء نکاحهما.
مسألة 5- لو تغیّر جنس المرأة فی زمان عدتها سقطت العدة حتی عدة الوفاة.
مسألة 6- لو تغیّر جنس الرجل إلی المخالف فالظاهر سقوط ولایته علی صغاره، و لو تغیّر جنس المرأة لا یثبت لها الولایة علی الصغاره، فولایتهم للجد للأب، و مع فقده للحاکم.
مسألة 7- لو تغیّر جنس کل من الأخ و الأخت بالمخالف لم ینقطع انتسابهما، بل یصیر الأخ اختاً و بالعکس، و کذا فی تغییر الاخین أو الأختین، و لو تغیّر العم صار عمة و بالعکس، و الخال خالة و بالعکس و هکذا، فلو مات عن ابن جدید و بنت جدیدة للذکر الفعلی ضعف الأنثی الفعلیة، و هکذا فی سائر طبقات الارث، لکن یبقی الاشکال فی إرث الأب و الأم و الجد و الجدة، فلو تغیّر جنس الأب إلی المخالف لایکون فعلاً أباً و لا أماً، و کذا فی تغییر جنس الأم. فانّ الرجل الفعلی لا یکون اُماً و لا أباً، فهل یرثان بلحاظ حال التولید أو لأجل الأقربیة و الأولویة أو لا یرثان؟ فیه تردد، و الاشبه الارث، و الظاهر أنّ اختلافهما فی الارث بلحاظ حال انعقاد النطفة، فللأب حال الانعقاد ثلثان، و للأم ثلث، و الأحوط التصالح.
مسألة 8- لو تغیّر جنس الأم فهل تکون بعد الرجولیة محرماً لحلیة ابنها کالأب أم لا؟ لا یبعد علی إشکال، و لو تغیّر جنس الأب فهل یکون فی حال أنوثیته محرماً لابنه و إن لم یکن أماً له؟ الظاهر ذلک، ولو تغیرت زوجة الابن و صارت رجلاً فهل هی محرم علی أم زوجها السابق؟ لا یبعد ذلک علی إشکال.
مسألة 9- ما ذکرناه فی الأقرباء نسباً یأتی فی الأقرباء رضاعاً کالأم و الأب الرضا عیین و الأخت و الأخ و هکذا.
مسألة 10- یثبت ما ذکرناه فیما إذا غیر جنس بجنس واقعاً، و أما لو کان العمل کاشفاً عن واقع مستور و أنّ من صار رجلاً بعد العمل کان رجلاً من أول الأمر یستکشف منه أن ما‌رتب علی الرجل الصوری و المرأة الصوریة رتب علی غیر موضوعه فتحدث مسائل أخر.
ب ـ تغییر جنسیت[1] (ترجمة تحریرالوسیله امام خمینی (ره) )
1. آیا تغییر جنسیت جایز است؟
تغییر جنسیت مرد به زن و زن به مرد و ملحق کردن خنثی به جنس زن یا مرد با عمل جراحی حرام نیست.
2. تبدیل جنس واقعی
آیا اگر زنی در خود تمایلاتی همچون تمایلات مردان یا برخی از آثار مردی ببیند، با شخی در خود تمایلات جنس مخالف یا بعضی از آثار جنس مخالف را مشاهده کند، واجب است تغییر جنسیت دهد یا خیر؟
چنانچه شخص حقیقتاً از جنس مرد یا زن است ولی می‌تواند جنس خود را تغییر دهد و تبدیل به جنس مخالف جنس واقعی خود بشود، واجب نیست.
3. تبدیل جنس ظاهری
چنانچه شخصی قبل از عمل جراحی در جنس مخالف قرار دارد و عمل جراحی جنسیت وی را تغییر نمی‌دهد بلکه آنچه را پنهان است آشکار می‌سازد، در این صورت بدون شبهه واجب است آثار جنس واقعی را رعایت نماید، و ترتیب آثار جنس ظاهری حرام است. بنابراین اگر بداند که در واقع مرد است، آنچه بر مردان واجب است بر وی واجب است و آنچه بر مردان حرام است بر وی حرام می‌باشد. و امّا تغییر شکل و کشف آنچه پنهان است، واجب نیست مگر در صورتی که عمل به تکالیف شرعی با پاره‌ای از آن نیاز به عمل جراحی داشته و احتراز از محرمات الهی جز به آن امکان نداشته باشد، در این صورت شکل با عمل جراحی واجب می‌شود.
4. تغییر جنسیت پس از ازدواج
اگر زنی ازدواج کند و پس از ازدواج تغییر جنسیت دهد و تبدیل به مرد شود، ازدواج از هنگام تغییر باطل می‌شود و شوهر در صورت آمیزش قبل از تغییر باید تمام مهریة زن را بپردازد و در صورت عدم آمیزش، سقوط نصف مهر مشکل و قول به پرداخت تمام مهریه بهتر است.
همچنین اگر زنی با مردی ازدواج کند و مرد تغییر جنسیت دهد، ازدواجش از هنگام تغییر باطل می‌شود و در صورت آمیزش، باید مهریة زن را بدهد و در صورت عدم آمیزش، بنابر اقوی باید بپردازد.
5. تغییر جنسیت زن و شوهر با هم
اگر زن و شوهر هر دو تغییر جنسیت دهند به این ترتیب که زن، مرد و مرد، زن شود اگر تغییر جنسیت آن دو با هم در یک زمان نباشد، حکم آن مانند سابق است. امّا اگر هر دو با هم تغییر جنسیت دهند، احوط این است که مجدداً ازدواج کنند، و زن با دیگری ازدواج نکند مگر اینکه با اجازة هر دو طلاق بگیرد، هر چند که بعید نیست ازدواج آنها همچنان برقرار باشد.
6. سقوط عدِّه
اگر زنی در زمان عدّه تغییر جنسیت دهد، عدّه‌اش ساقط می‌شود حتّی عِدّة وفات.
7. تغییر عناوین
اگر هر یک از برادر و خواهر تغییر جنسیت دهد و به جنس مخالف در‌آید، نسبت آن دو به یکدیگر قطع نمی‌شود؛ بلکه برادر، خواهر می‌شود و خواهر، برادر، و نیز اگر دو برادر با دو خواهر تغییر جنسیت دهند، و اگر عمویی تغییر جنسیت دهد، تبدیل به عمّه و اگر عمّه‌ای تغییر جنسیت دهد، تبدیل به عمو می‌شوند. همچنین با تغییر جنسیت، دایی به خاله و خاله به دایی تبدیل می‌شود.
8. اگر یکی از کسان پسر و دختری که تغییر جنسیت یافته است بمیرد، پسر فعلی دو برابر دختر فعلی ارث می‌برد همچنین در سایر طبقات ارث. لکن اشکال باقی می‌ماند در ارث پدر و مادر و جدّ و جدّه که اگر پدر تغییر جنسیت دهد، نه پدر فعلی محسوب می‌شود و نه مادر فعلی. و نیز اگر مادر تغییر جنسیت دهد، مرد فعلی نه مادر است و نه پدر. در این صورت آیا از نظر تولید، ارث می‌برند یا به خاطر خویشاوندی و اولویت، یا اینکه ارث نمی‌برند؟ در این مسئله تردید وجود دارد و بهتر این است که بگوییم ارث می‌برند و ارث آنها به لحاظ حال انعقاد نطفه است. بنابراین برای پدر در حال انعقاد نطفه و برای مادر می‌باشد و احوط این است که با هم مصالحه کنند.
9. محرمیّت
اگر مادر تغییر جنسیت دهد آیا بعد از مرد شدن، مانند پدر، کسانی که بر پسرش حلالند، بر وی محرمند یا نه؟ بعید نیست که محرم باشند، البته با اشکال.
اگر جنسیّت پدر تغییر یابد،آیا اکنون که زن شده به پسرش محرم است هر چند که مادر وی محسوب نمی‌شود؟ ظاهر این است که نسبت به وی محرم است.
اگر عروس (همسر پسر) تغییر جنسیت دهد و مرد شود، آیا به مادر شوهر سابقش محرم است؟ بعید نیست که محرم باشد، البته با اشکال.
10. نسبت به نزدیکان رضاعی
آنچه در نزدیکان نسبی گفته شد، در نزدیکان رضاعی مانند پدر، مادر، برادر، خواهر و ... رضاعی نیز نیز جریان دارد.
11. کشف جنس وافعی
آنچه ذکر شد در مواردی است که تغییر جنسیت واقعی شخص باشد؛ امّا اگر عمل جراحی کاشف از واقعیّت پنهانی بوده و کسی که بعد از عمل،مرد شده از اول مرد بوده است، با این عمل کشف می‌شود که آنچه بر مرد یا زن صوری مترتّب شده، برخلاف واقع بوده و در این صورت مسائل دیگری پیش خواهد آمد.
ج) استفتایی از امام خمینی (ره) درباره تغییر جنسیت
شخصی به نام فریدون که دچار اختلال هویت جنسی یا تراجنسیتی بود. وی ـ بنا به گفتة خودش- در فرانسه خدمت امام خمینی رسید و خواستار فتوایی برای جواز تغییر جنسیت شد. بار دیگر، بعد از انقلاب در جماران خدمت امام خمینی رسید و از نزدیک مشکل خویش را برای امام خمینی مطرح ساخت. امام خمینی با تغییر جنسیت او موافقت کرد و وی تغییر جنسیت داده و به زن تبدیل شده است. هم اکنون ایشان به نام «مریم خاتو مُلک آرا» شناخته می‌شود که استفتا زیر را در اختیار این جانب قرار داد:
بسمه تعالی
تغییر جنسیت با تجویز طبیب مورد اعتماد اشکال شرعی ندارد. انشاء الله تعالی در امان بوده باشید و کسانی که شما ذکر کرده‌اید امید است مراعات حال شما را بکنند.
دفتر امام خمینی
بخش استفتا